Take but degree away

EDMUND: This is the excellent foppery of the world, that, when we are sick in fortune, - often the surfeit of our own behaviour, - we make guilty of our disasters the sun, the moon, and the stars: as if we were villains by necessity; fools by heavenly compulsion; knaves, thieves, and treachers, by spherical predominance; drunkards, liars, and adulturers, by an enforced obedience of planetary influence; and all that we are evil in, by a divine thrusting on: an admirable evasion of whore-master man, to lay his goatish disposition to the charge of a star! My father compounded with my mother under the dragons tail; and my nativity was under ursa major; so that it follows, I am rough and lecherous. - Fut, I should have been that I am, had the maidenliest star in the firmament twinkled on my bastardizing.

Enter Edgar.

O, these eclipses do portend these divisions! fa, sol, la , mi

EDGAR: How now, brother Edmund! what serious contemplation are you in?

EDMUND: I am thinking, brother, of a prediction I read the other day, what should follow these eclipses.

EDGAR: Do you busy yourself with that?

EDMUND: I promise you, the effects he writes of succeed unhappily; as of naturalness between the child and the parent; death, dearth, dissolutions of ancient amities; division in state, menaces and maledictions against king and nobles; needless diffidences, banishment of friends, dissipation of cohorts, nuptial breachers, and I know not what.

EDGAR: How long have you been a sectary astronomical?

King Lear, I, 2

Ovaj dijalog iz "Kralja Lira" može nam poslužiti kao osnova u razmatranju ambivalentnog odnosa prema fenomenu astrologije i okultnog kod Šekspira. 

Taj odnos je svakako i dijalektička nit njegovih drama i motivaciono polje na kojem se pokreću i razrešavaju neke od najdubljih dilema čoveka i humanizma. Pre svega - u kojoj meri smo mi gospodari sopstvene volje, kreatori svog života i karaktera? Šta je sudbina i šta je njena uloga, te kada ona postaje izgovor i poraz uma i duha? 

Šekspir je čovek renesanse i vremena procvata ezoteričnih učenja. Ali njega izuzetnim čini i kritička distanca prema svim znanim, popularnim sistemima verovanja. Šekspir je prvi veliki filozof u književnosti. Njegova pitanja su pitanja koja se tiču samog temelja društva, čoveka i univerzuma.

Ono što daje akcenat njegovim dramskim sukobima jesu upravo ta pitanja i zaključci u vezi sa prirodom čoveka, kao u stihovima u "Juliju Cezaru", kojima on suprotstavlja i ona druga viđenja ostavljajući nas pritom bez odgovora koja je njegova pozicija:

"the fault, dear  Brutus, is not in our stars,

 But in ourselves, that we are underlings."

 Julius Caesar, Act I, Scene 2

Šekspir je bio veoma svestan situacije u kojoj se drama našla, koja je izgubivši antički motiv naslednog greha i hibrisa, ostala pred velikim i otvorenim pitanjem - koje će to sile oživeti dramu, odnosno iz koje sfere će se pojaviti motivi koji će biti pokretači dramskog sukoba. Sa promenjenim kontekstom verovanja u kojem je svaka volja podređena božijoj, moglo se govoriti samo o religioznim dramama sa hrišćanskim, biblijskim motivima. Renesansa je, međutim, htela nešto drugo i vrlo je dobro shvatala svoj uzor, ne samo u formi. 

Na mesto sudbine, hibrisa i volje bogova postaviće ideje koje, iako sa filozofskog stanovišta ne mogu imati isto značenje, sa književnog, tj. dramskog funkcionišu vrlo slično. 

Razlika je ta što Šekspir, za razliku od antičkih tragičara svojim dramskim sukobima, kako je već napomenuto, priododaje pitanja o tome šta jeste u osnovi ljudskog delovanja. Odgovor na ovo pitanje u antici je bio opšteprihvaćen i poznat. On se uklapao u religiozni okvir antičkog čoveka u koji čak nijedan filozof nije zadirao niti se usuđivao da ga eventualno dovede u pitanje, osim Sokrata, kojem je upravo to i pripisano kao jedna od dve njegove najveće krivice.

Predodređenost i sudbina određena voljom bogova kao motiv biće u Šekspirovim delima zastupljeni mnogo češće okultnim nego hrišćanskim motivima koji su potpuno marginalni kod ovog velikog pesnika. Kretanje, razvoj i sukob u drami biće interpretirani u kontekstu astrologije kao najdominantnijeg okultnog učenja, koje je sa stanovište crkve ezoterično, jeretičko. 

U tom smislu, Šekspir jeste filozof. On ne daje odgovore, što i nije posao pisca niti filozofa, on ih produbljuje. 

I dok je nemoguće za Šekspira tvrditi gde je u ličnim uverenjima stajao kada je u pitanju verovanje u astrološke fenomene, zasigurno se može tvrditi da je njegov renesansni duh duboko gajio ideju o univerzalnom - kao jedinstvu, koje po svojoj suštini znači povezanost i usklađenost svih delova:

"take but degree away, untune that string, and hark what discor follows"

Troilus and Cressida, III,3

Fascinacija mikrokosmosom i uočavanje univerzalnog sklada i podudarnosti u fenomenima nebeskim i onim zemaljskim, materijalnim je jedan od najvećih duhovnih darova renesanse i Šekspira kao mislioca i pesnika.